خرافات

خرافات چیست؟

خرافات (جمع واژه عربی خرافه) به معنی اعتقاد غیرمنطقی و ثابت نشده به تأثیر امور ماورای طبیعت در امور طبیعی و به عبارت دیگر، هر نوع پندار عجیب برای مردم عوام است یعنی عقاید غیرواقعی. معمولاً خرافات ریشه در گرایش های درونی یا باطنی در زندگی بشر داشته اند و به مرور تبدیل به خرافه شده اند. آنچه که از نظر اکثر فیلسوفان مورد قبول است، این است که هیچ تعریف مشخص و همه پسندی دربارهٔ خرافه وجود ندارد و تعریفی که از خرافه به معنای امر موهوم در ذهن مردم است، بسیار نامشخص و گُنگ به نظر می رسد.

خرافه اعتقادی یا عملی است که معمولاً ناشی از جهل یا سوءتفاهمی از علم یا علیت، اعتقاد به سرنوشت، تأثیر ماوراطبیعی درک شده یا ترس از آنچه ناشناخته است. معمولاً در مورد عقاید و اعمال پیرامون شانس، پیشگویی و به ویژه برخی موجودات معنوی این باور وجود دارد که می توان رویدادهای آینده را با وقایع قبلی خاص (ظاهراً) غیرمرتبط، پیشگویی کرد. کلمه خرافات غالباً برای دینی به کار می رود که اکثریت جامعه معین عمل نمی کند فارغ از اینکه آیا دین غالب حاوی خرافات ادعایی است.

اثرات باور به خرافات بر روی سلامت روان

وسواس فکری یا عملی

اختلال وسواسی-اجباری (OCD) نوعی اختلال روانی است که در آن فرد نیاز به انجام امور روزمره را به طور مکرر احساس می کند یا افکار خاصی دارد که به طور پیوسته به ذهن اون خطور می کند. در صورت بروز این اختلال، فرد قادر نیست که افکار یا فعالیت هایش را کنترل کند و گاهی آنقدر تکرار می شوند که زندگی روزمره او را تحت تاثیر قرار داده و در جریان زندگی شخصی، اجتماعی و کاری او اخلال ایجاد می کند.

پژوهش ها نشان می دهد میان بروز وسواس با باورهای خرافی رابطه وجود دارد. برخی افراد که دارای باورهای خرافی هستند می توانند به اختلال وسواسی-اجباری مبتلا گردند. آنها ممکن است به صورت مکرر افکار خرافی را به ذهن آورند یا رفتارهای خرافی را تکرار کنند.

گرچه به طور کامل مشخص نیست رابطه میان این دو چگونه شکل می گیرد اما از آنجا که محققان آیین های خرافی را به عنوان روش های ناسازگارانه برای کنترل موقعیت های نامشخص تعریف کرده اند، مساله خرافات و وسواس با یکدیگر هم پوشانی دارند.

استرس و اختلال اضطراب

رابطه میان باورهای خرافی با استرس و اختلال اضطراب دوگانه است. از یک سو برخی از معتقدان به باورهای خرافی گمان می کنند که کنترل بعضی از مسائل در دست آنها نیست و نیروهای جادویی زندگی آنها را تحت تاثیر قرار می دهد. از سوی دیگر برخی از باورمندان گمان می کنند که اعتقاد به رفتارها و افکار خاص به آنها کمک می کند تا بر شرایط موجود مسلط شده و افسار زندگی خود را در دست گیرند.

تحقیقات نشان می دهد افرادی که در اغلب مواقع در حالت اول به سر می برند بیشتر از ناباوران به مسائل خرافاتی دچار اضطراب و هراس می شوند و برعکس کسانی که گمان می کنند باورهای خرافیشان زندگی آنها را بهتر می کند کمتر دچار ترس و اضطراب می شوند.

این مساله در کودکان مهم تر است چرا که گفتن این مساله به کودک که یک رفتار یا گفتار خاص سبب بروز اتفاقات نامطلوب خواهد شد وی را دچار استرس و اضطراب می کند که با افزایش سن کودک ممکن است بدتر شود.

اختلال بدگمانی

یکی دیگر از مشکلات باور به خرافه بروز اختلال بدگمانی (پارانویا) است. افراد مبتلا به این اختلال که به آنها پارانوئید گفته می شود معمولا فکر می کنند که دیگران در تلاش برای آزار و اذیت یا توطئه بر علیه آنها هستند. این افراد ممکن است اطرافیان خود را به اتهامات غیرواقعی متهم کنند و اعتماد آنها به سایر انسان ها سلب شود.

افراد مبتلا به پارانویا که اعتقادات خرافی نیز دارند همواره به دنبال آن هستند که دریابند اطرافیانشان برای ضربه زدن به آنها از چه روش هایی استفاده می کنند تا راه های مقابله با آن را فرا گیرند. بروز یک اتفاق که از دید اغلب افراد جامعه یک حادثه است از دید این افراد توطئه‎ای تلقی می شود که دشمنانشان با دسیسه آن را به انجام رسانده اند.

افسردگی و خودکشی

مطالعاتی که روی جوامع مختلف بخصوص جوامع آسیایی صورت گرفته نشان می دهد که میزان افسردگی و خودکشی در میان افرادی که به باورهای خرافی باور دارند بسیار بالاتر از ناباوران به این مسائل است.

افسردگی اختلالی است که دو مشخصه اصلی آن، داشتن حالت پریشانی در وضعیت ها و موقعیت های مختلف و عدم علاقه مندی به فعالیت هایی است که پیش تر برای فرد لذت بخش بوده است. افسردگی معمولا همراه با علائمی مثل عدم اعتماد بنفس، اختلالات خواب، اختلالات خوردن، خستگی، بی حالی و احساس درد بدون دلیل همراه است.

افسردگی یکی از شایع ترین اختلالات روانی در میان مردم جهان است و در حالت های شدید می تواند فرد را از کار انداخته و زندگی او را کاملا مختل کند؛ به همین علت براساس برآوردهای سازمان جهانی بهداشت به عنوان یکی از اشکال معلولیت دسته بندی می گردد.

برخی باورهای خرافی به فرد القاء می کنند که تلاش های او در زندگی بیهوده است چرا که عوامل ماورایی زمام امور را در دست دارند. احساس ناتوانی در کنترل وضعیت زندگی می تواند سبب بروز افسردگی شود و اگر فرد مبتلا برای درمان خود اقدامی نکند، در معرض خطر خودکشی قرار می گیرد. براساس آمارهای موجود بیش از شصت درصد از کسانی که در اثر خودکشی جان خود را از دست می دهند مبتلا به انواع گوناگون افسردگی هستند.

چطور با باورهای خرافی مبارزه کنیم؟

«سارا رحیم زاده»؛ روانشناس در ارتباط با مبارزه با خرافات می گوید: «خردورزی بهتر است جایگزین تقلید از جمع شود، ثانیه ای اگر فکر کنیم خودمان می فهمیم که واقعا عطسه هیچ ربطی به کنسل کردن کارهایمان ندارد یا قند افتادن در چایی به میهمان آمدن مرتبط نیست. واقعا چه ارتباط علت و معلولی بین این موارد وجود دارد؟ قرآن کریم ما را به تفکر کردن و مطالعه کتاب آسمانی دعوت کرده است، به جای باورهای خرافی فکر کنیم»

برای حل خیلی از مشکلات مربوط به گذشته و تصمیم گیری های درست در آینده از ازدواج گرفته تا طلاق و مسائل دیگر به جای رفتن پیش فالگیر و رمالی که زندگی خودش را نمی تواند درست مدیریت کند، بهتر است به روانشناسانی مراجعه کنیم که علم آن را دارند و تفکراتشان با خرافات گره نخورده است.اینکه زیر بالشت همسرمان دعای مهر و مهربانی بگذاریم یا اینکه با سحر و جادو بخواهیم چیز خورش کنیم، قطعا بی تاثیر است و هیچ خانواده ای از این طریق پا برجا نمانده است اما با این دست از خرافات خیلی از خانواده ها از هم پاشیده اند.

رحیم زاده می گوید: «حضور در جلسات روان درمانی می تواند باور ما به عقاید خرافی را از بین ببرد. اگر این باورها را ما هم داریم می توانیم با تهیه کردن یک جعبه هر بار که تفکر وسواسی خرافی به ما هجوم آورد، آن را یادداشت کنیم و در جعبه بیندازیم و دربش را ببندیم»

مثلا شما یک گربه سیاه دیده اید و فکر می کنید که خبر بدی به شما خواهد رسید، این فکر را یادداشت کنید و در جعبه بیندازید. بعد از مدتی متوجه می شوید که این اتفاقات هیچ ربطی به هم نداشته اند مگر اینکه سعی کنیم آنها را با هم ربط دهیم یا در راستای برآورده شدن آنها گامی برداریم.