معنی فوبیا
فوبیا یا هراس زدگی ترسی است غیرواقعی، شدید و طولانی مدت از یک جسم، شخص، حیوان یا موقعیت. فوبیا نوعی اختلال اضطراب است. شخصی که فوبیا دارد یا سعی می کند از چیزی که ترس ایجاد میکند اجتناب کند یا آن را با اضطراب و پریشانی فراوان تحمل می کند.
بعضی از فوبیاها بسیار خاص و محدود هستند. برای مثال، یک شخص ممکن است فقط از عنکبوت (arachnophobia) یا گربه (ailurophobia) بترسد. در این مورد، شخص با دوری کردن از چیزی که می ترسد، نسبتا بدون اضطراب زندگی می کند. بعضی دیگر از فوبیاها در مکان ها یا موقعیت های گسترده تر دردسرساز می شوند. برای مثال، علائم ترس از ارتفاع (acrophobia) می تواند با نگاه کردن به بیرون از پنجره اداره یا با رانندگی روی پل های مرتفع بروز کنند. ترس از فضاهای محصور یا تنگناهراسی (claustrophobia) می تواند با سوار شدن به آسانسور یا استفاده از دستشویی کوچک تشدید شود. افرادی که این فوبیاها را دارند ممکن است نیاز به ایجاد تغییرات چشمگیر در زندگی خود باشند. در موارد شدید، فوبیا ممکن است عامل تعیین کننده اشتغال، محل کار، مسیر رانندگی، فعالیت های اجتماعی و تفریحی، یا محیط خانه شخص باشد.
انواع فوبیا
فوبیای اجتماعی
هراس های اجتماعی رایج ترین نوع فوبیا هستند. فوبیای اجتماعی یا ترس از صحبت کردن یا حاضر شدن در جمع، یکی از انواع اختلالات اضطرابی محسوب می شود و در طبقه بندی اضطرابی به آن،اختلال اضطراب اجتماعی نیز می گویند.
بعضی از افراد تا حدی از قضاوت شدن شخصیت یا رفتارشان توسط دیگران هراس دارند که از تجربه موقعیت های خاصی مانند غذاخوردن و یا حرف زدن در مقابل دیگران و یا حرف زدن با تلفن نیز خودداری می کنند.
آمارها نشان می دهند، این فوبیا بسیار شایع است و از هر 20 نفر یک نفر هراس اجتماعی را تجربه می کند. ترس از صحبت کردن در میان جمعیت هم از جمله انواع فوبیای اجتماعی است. این افراد از صحبت کردن در مقابل جمعیت واهمه دارند و حتی فکر کردن به ان باعث بروز علائم جسمی در آن ها می شود.
آگورافوبیا (Agoraphobia)
ترس از فضاهای باز یا بازار هراسی نام دیگر آگورافوبیا است.
این یک اختلال اضطراب جدی است. آگورافوبیا یعنی ترس از قرار گرفتن در شرایطی که فرار از آن موقعیت دشوار است.
به عنوان مثال فرد از استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی، حضور در فضا های باز و اجتماعات و ایستادن در صف وحشت دارد. فرد به یک دوست و یا همراه نیاز دارد تا تنها نباشد. در موارد شدیدتر، اینگونه افراد حاضر نیستند حتی از منزل خارج شوند.
ترس از پرواز (Pteromerhanophobia)
با وجود اخبار رسانه ها در مورد بلایای هوایی و سقوط هواپیماها، قابل درک است که بسیاری از افراد ترس از سقوط هواپیما و در نتیجه ترس از پرواز را تجربه کنند.
در برخی افراد، حتی تصور پا گذاشتن داخل کابین هواپیما می تواند اضطراب آور باشد. بسیاری از این افراد حتی قبل از پرواز، همواره وضعیت هوا را چک می کنند و با حملات عصبی و ترس هایی که در طول پرواز دارند، حتی مسافران کنار خودشان را هم تا حدی می ترسانند. برای غلبه به این ترس از پرواز هم راه هایی وجود دارد. البته از آنجایی که ترس از پرواز یک نوع مسئله روانی است، راه های غلبه به آن هم بیشتر، تکنیک های ی برای تسلط بر روی اعصاب است.
اما در واقع با وجود بیش از 100,000 پرواز روزانه در سراسر جهان، احتمال اصابت صاعقه و رعد و برق به شما بیشتر از مرگ در یک سقوط هواپیما است.
ترس از حشرات (انتوموفوبیا)؛ فوبیای عنکبوت و سوسک
حشرات کوچک هستند، می خزند و اغلب نیش می زنند. بنابراین قابل درک است که چرا بسیاری از افراد از حشراتی مثل سوسک و یا عنکبوت می ترسند. برای مبتلایان به فوبیای خاص، تصور دیدن حشرات و عنکبوت های غیر واقعی و یا حتی تصور ذهنی نیز باعث ترس و واکنش شدید می شود. در بعضی از افراد این علائم خفیف و در بعضی دیگر این علائم شدید است. مواجهه با عنکبوت یا حشرات باعث بروز علائم جسمانی و روانی ترس مانند بالا رفتن ضربان قلب و احساس دلهره شدید می شود.
ترس از ارتفاع (آکروفوبیا)
برخی از مردم از ارتفاع زیاد می ترسند. برای این افراد تصور بودن در ارتفاعات نیز باعث ایجاد اضطراب می شود و علائمی به صورت شناختی، حسی و جسمانی بروز می یابند. در مواردی حتی استفاده از پله برقی در مراکز خرید به افراد حس سرگیجه می دهد.
برای برخی دیگر، قرار گرفتن در بلندی، حتی طبقات بالای ساختمان و رفتن بر روی نردبان میتواند احساس وحشت و سرگیجه کند و باعث شود شخص هراس و اضطراب بسیار زیادی را متحمل شود.
ترس از فضاهای محصور و بسته (کلاستروفوبیا)؛ ترس از آسانسور
افراد مبتلا به این نوع فوبیا می گویند که می ترسند در محیط های بسته گرفتار شوند و احساس می کنند دیوارها روی آنها بسته می شوند و راه فراری باقی نمی ماند. ترس از اتاق های بدون پنجره،آسانسور، هواپیما و در برخی موارد حتی پوشیدن لباسی با یقۀ بسته سبب اضطراب فرد مبتلا به کلاستروفوبیا می شود.
بعضی اوقات ترس از پرواز در واقع بیشتر با ترس از فضاهای محصور و بسته مرتبط است.
ترس از مارها (افییدوفوبیا)
ترس از مار به نوعی ترس شدید و غیرمنطقی از هر نوع مار گفته می شود. فرد مبتلا به فوبیا در مواجهه با منبع ترس خود، واکنش های شدید نشان می دهد. در این نوع فوبیا، فرد حتی با دیدن عکس و نقاشی مار و یا تصور کردن آن در ذهن خود دچار اضطراب و استرس می شود. ممکن است از موقعیت ترس آور فرار کند و یا علائم و نشانه های فیزیکی مانند تپش قلب، شوکه شدن و خشک شدن بدن، تعریق و لرزش بدن در او بروز پیدا کنند.
نکته جالب در مورد مارها این است که اگر آنها را تنها بگذارید آنها شما را تنها خواهند گذاشت.
ترس از سگ (سینوفوبیا)
ترس از سگ ها به ویژه در بین کودکان یک هراس شایع است.
فرد مبتلا، ترس شدید، افراطی و مداوم از سگ دارد. برای این افراد تصور دیدن سگ های غیرواقعی و یا حتی تصور ذهنی نیز باعث ترس و واکنش شدید می شود.
ترس از طوفان (لیلاپسفوبیا)
ترس از گردباد و طوفان، می تواند به عنوان شکل شدید ترس از رعد و برق باشد. بسیاری از افراد مبتلا به فوبیای طوفان، به دنبال حفاظت از طوفان و پناهگاه هستند.
به عنوان مثال، فرد ممکن است از ترس زیاد زیر تخت پنهان شود. به زیرزمین، داخل حمام و یا حتی یک کمد پناه ببرد. یا پرده ها را بسته و تلاش کند تا صدای طوفان را مسدود کند.
ترس از سوزن (تریپانوفوبیا)؛ فوبیای آمپول
یک قطعه نوک تیز فلزی که در بازوی شما گیر کرده است، همیشه یک فکر ناخوشایند است و بسیاری از افراد نسبت به سوزن ها ترس جدی دارند. بنابراین از آمپول زدن هم میترسند و درمواردی حتی از مراجعه به پزشک خودداری می کنند زیرا دیدن پزشک هم یادآور خاطرات تلخ آمپول های کودکی است.
ترس از خون
فوبیای خون باعث می شود افراد از جراحت و خون بترسند. فردی که دچار هموفوبیا یا فوبیای خون است در مواجهه با خون خود یا فرد دیگر ممکن است از حال برود.
ترس از تاریکی
ترس از شب یا تاریکی اغلب به علت ترس های دوران کودکی شکل می گیرد. زمانی که این ترس ها از کودکی تا دوران بزرگسالی ادامه پیدا کنند به آن فوبیا گفته می شود.
ترس از دندانپزشک
ترس از دندانپزشکی و عمل های دندانسازی هم می تواند تبدیل به فوبیا شود. این فوبیا معمولاً بعد از یک تجربه ناخوشایند در مطب دندانپزشکی ایجاد می شود. در صورتی که این فوبیا منجر به اجتناب از درمان دندان های خراب شود می تواند برای سلامتی فرد خطرناک باشد.
علائم فوبیا
احساس بیش از اندازه، ناراحت کننده و مداوم ترس یا اضطراب که با جسم، فعالیت یا موقعیت خاصی بروز می کند.
احساسات یا غیرمنطقی هستند یا نامتناسب با تهدیدات واقعی. برای مثال، اگرچه هر کسی ممکن است از یک سگ آزاد و تهدید کننده بترسد اما اکثر افراد از یک سگ آرام، ساکت و تحت کنترل فرار نمی کنند.
اجتناب و دوری از جسم، فعالیت یا موقعیتی که فوبیا را تشدید می کند. چون افرادی که فوبیا دارند تشخیص می دهند که ترس آنها بیش از اندازه است، اغلب از علائمی که دارند خجالت می کشند. برای جلوگیری از شرم یا علائم اضطراب آنها از موارد تشدیدکننده فوبیا دوری می کنند.
علائم جسمی مرتبط با اضطراب. این علائم می تواند شامل لرزش، تپش قلب، عرق کردن، تنگی نفس، سرگیجه، تهوع یا علائم دیگری باشند که منعکس کننده پاسخ “جنگ یا گریز” بدن نسبت به خطر هستند. (چنین علائمی ممکن است به تشخیص اختلال وحشت منجر شود).
درمان فوبیا
درمانی فوبیا معمولا ترکیبی از روان درمانی و دارودرمانی است:
فوبیا خاص. درمان شناختی-رفتاری می تواند مفید باشد، خصوصا روندی که درمان از راه حساسیت زدایی یا درمان از راه مواجهه نامیده می شود. در این روش شما به تدریج با پای خود و تحت شرایط کنترل شده در معرض چیزی قرار می گیرید که از آن می ترسید. وقتی شما در معرض آن عامل قرار می گیرید، یاد می گیرید که از طریق آرامش، کنترل تنفس یا سایر راهبردهای کاهش اضطراب بر ترس خود غلبه کنید. برای درمان کوتاه مدت فوبیاها، دکتر ممکن است داروی ضداضطراب تجویز کند. اگر فوبیا فقط گاه گاهی پیش می آید، مانند ترس از پرواز، استفاده از دارو می تواند محدود شود.
فوبیا اجتماعی. اگر فوبیا اجتماعی شما روی یک عملکرد خاص (برای مثال، ارائه یک سخنرانی یا اجرای یک کنسرت) متمرکز باشد، دکتر شما ممکن است یک داروی بتابلوکر همچون پروپرانولول (ایندرال) تجویز کند. این دارو را می توان درست قبل از انجام آن کار مصرف کرد. این دارو اثرات جسمی اضطراب (تپش قلب یا لرزش انگشتان) را تعدیل می کند اما معمولا بر هشیاری مورد نیاز برای صحبت کردن یا مهارت مورد نیاز برای نواختن آلت موسیقی اثر نمی گذارد. برای اشکال عام تر یا بلندمدت تر فوبیا اجتماعی، دکتر شما ممکن است یک داروی ضدافسردگی، معمولا یک SSRI (مهارکننده انتخابی بازجذب سورتونین) همچون سرترالین (زولوفت)، پاروکستین (پاکسیل) یا فلوئوکستین (پروزاک) تجویز کند. اگر SSRI مؤثر نشد، دکتر می تواند یک داروی ضد افسردگی یا ضد اضطراب دیگر تجویز کند. درمان شناختی-رفتاری نیز برای بیشتر افراد با فوبیا اجتماعی، هم در محیط فردی و هم گروهی، مؤثر است.
درمان این اختلال شبیه به درمان اختلال وحشت زدگی است. درمان دارویی شامل داروی ضدافسردگی SSRI یا داروهای دیگر، همچون کلومیپرامین (آنافرانیل) و ایمیپرامین (توفرانیل) و داروهای ضداضطراب بنزودیازپین، همچون کلونازپام (آنافرانیل)، دیازپام (والیوم) و لورلزپام (آتیوان) است. روان درمانی نیز مفید است، خصوصا درمان شناختی-رفتاری.
