زوال عقل چیست؟
زوال عقل،دمانس یا خِرَدسودگی، گروهی از علائم روانی را توصیف می کند که حافظه، تفکر و توانمندی های اجتماعی بیمار را تحت تاثیر قرار داده و با تغییر شخصیت، موقعیت ناشناسی، اختلال در حافظه، داوری و اندیشه همراه است که در پی این بیماری، زندگی روزمره فرد مختل می شود.
گفتنی است زوال عقل، یک بیماری مشخص نبوده و از تجمیع چندین بیماری مختلف اعم از آلزایمر و افسردگی ایجاد می شود و با دو یا چند نوع علائم همراه است که با شدت گرفتن آن ها فعالیت های روزانه مختل می شود.
طبق آمارهای رسمی در هر 4 ثانیه یک مورد جدید دمانس در سراسر جهان تشخیص داده می شود.
علائم زوال عقل
علائم زوال عقل، بسته به علت آن متفاوت است ولی علائم و نشانه های رایج آن عبارتند از:
- تغییرات شناختی
- از دست دادن حافظه، که معمولا همسر فرد یا شخص دیگری متوجه آن می شود
- مشکل در برقراری ارتباط یا یافتن واژه های مناسب
- مشکل در توانایی های بصری و فضایی، برای مثال گم کردن راه خود در زمان رانندگی
- مشکل در استدلال و حل مسئله
- مشکل در انجام وظایف پیچیده
- مشکل در برنامه ریزی و سازمان دهی
- مشکل در هماهنگی و عملکردهای حرکتی
- گیجی و عدم تمرکز
- تغییرات روانشناختی
- تغییرات شخصیتی
- افسردگی
- اضطراب
- رفتار نامناسب
- پارانویا (بدگمانی)
- آشفتگی و تشویش
- توهم
علل زوال عقل
زوال عقل به سبب آسیب یا از بین رفتن سلول های عصبی و ارتباطات آن ها در مغز ایجاد می شود. بسته به ناحیه ای از مغز که تحت تاثیر آسیب قرار گرفته، زوال عقل می تواند افراد را به طرز متفاوتی تحت تاثیر قرار داده و علائم متفاوتی را باعث شود.
انواع زوال عقل اغلب بر اساس اشتراکات آن ها مانند پروتئین های رسوب کرده در مغز یا بخشی از مغز که تحت تاثیر قرار گرفته، گروه بندی می شوند. برخی از بیماری ها شبیه به زوال عقل هستند، مانند بیماری هایی که به علت حساسیت به داروها یا کمبود ویتامین ایجاد می شوند و این بیماری ها ممکن است با درمان بهبود یابند.
علل زوال عقل پیش رونده
انواعی از زوال عقل که پیشرفت می کنند و قابل برگشت نیستند، شامل موارد زیر است:
بیماری آلزایمر. بیماری آلزایمر رایج ترین علت زوال عقل است.
با این که تمام علل بیماری آلزایمر شناخته نشده است، کارشناسان بر این باورند که درصد کمی از عوامل این بیماری، مرتبط با جهش در سه ژن است که می تواند از والد به فرزند به ارث برسد. در حالی که چندین ژن مختلف احتمالا در بیماری آلزایمر نقش دارند، یک ژن مهم که ریسک ابتلا را افزایش می دهد، آپولیپوپروتئین E4 (APOE) است.
بیماران مبتلا به آلزایمر در مغز خود، پلاک ها و گره هایی دارند. پلاک ها، توده هایی از پروتئینی به نام بتا-آمیلوئید و گره ها، فیبروزی متشکل از پروتئین تائو هستند. باور بر این است که این توده ها به نورون های سالم و فیبرهای آن ها آسیب می زنند.
دیگر فاکتورهای ژنتیکی که ممکن است احتمال ایجاد آلزایمر در افراد را افزایش دهند، عبارتند از:
زوال عقل یا دمانس عروقی. این، دومین نوع رایج از زوال عقل است که به سبب آسیب به عروق تامین کننده ی خون برای مغز ایجاد می شود. مشکلات عروق خونی می تواند باعث سکته ی مغزی یا آسیب های دیگر به مغز، از قبیل آسیب به فیبرهای ماده ی سفید مغز شود. رایج ترین علائم زوال عقل عروقی شامل مشکل در حل مسئله، کند شدن تفکر، تمرکز و سازماندهی است. این علائم نسبت به از دست دادن حافظه پررنگ تر هستند.
زوال عقل با اجسام لویی. اجسام لویی، توده های بادکنک شکل از پروتئین هستند که در مغز افراد مبتلا به زوال عقل با اجسام لویی، بیماری آلزایمر و بیماری پارکینسون، دیده می شود. این بیماری، یکی از انواع رایج تر زوال عقل پیش رونده است. علائم و نشانه های رایج، شامل حرکت کردن در هنگام رویا دیدن، دیدن چیزهایی که وجود خارجی ندارد (توهم های بصری) و مشکل در تمرکز و توجه است. دیگر نشانه ها شامل حرکت کند و ناهماهنگ، لرزش و سفتی عضلانی (پارکینسونیسم) است.
زوال عقل پیشانی گیجگاهی. این، شامل گروهی از بیماری هاست که با تخریب سلول های عصبی و ارتباطات آن ها در لوب پیشانی و گیجگاهی مغز، که تعیین کننده ی شخصیت، رفتار و زبان فرد هستند، شناخته می شوند. علائم رایج این بیماری، رفتار، شخصیت، تفکر، قضاوت، زبان و حرکت فرد را تحت تاثیر قرار می دهند.
زوال عقل مخلوط. مطالعات کالبدشکافی روی مغز افراد 80 ساله و بالاتر که مبتلا به زوال عقل بوده اند، نشان می دهد که بسیاری از آن ها ممکن است ترکیبی از چندین علت از قبیل بیماری آلزایمر، زوال عقل عروقی و زوال عقل با اجسام لویی را داشته باشند. تحقیقات برای تشخیص این مضوع که ابتلا به زوال عقل مخلوط، چگونه علائم و درمان را تحت تاثیر قرار می دهد، ادامه دارد.
آیا زوال عقل درمان شدنی است؟
بیشتر انواع زوال عقل درمان شدنی نیست اما راهکارهایی برای مدیریت علائم آن وجود دارد و شایان ذکر است بسیاری از انواع آن پیشرونده بوده و با گذشت زمان بدتر می شوند.
درمان زوال عقل از طریق داروها
مهارکننده های کولین استراز. این داروها – از جمله دونپزیل (آریسپت)، ریواستیگمین (اگزلون) و گالانتامین (رازادین) برای بهبود موقت علائم زوال عقل موثر بوده و از طریق افزایش یک پیام آور شیمیایی دخیل در حافظه و قضاوت عمل می کنند.
با این که این داروها در اصل برای درمان آلزایمر مصرف می شوند اما می توانند برای انواع دیگر زوال عقل، مانند زوال عقل عروقی، زوال عقل ناشی از بیماری پارکینسون و زوال عقل با اجسام لویی نیز تجویز شوند.
عوارض جانبی این داروها شامل تهوع، استفراغ، اسهال، کندی ضربان قلب، غش و اختلالات خواب است.
درمان زوال عقل از طریق طب سنتی
زوال عقل سالمندی شایع ترین نوع زوال عقل با هزینه های قابل ملاحظه اجتماعی و اقتصادی است و درمان های رایج نتوانسته اند همه جوانب این بیماری را پوشش دهند.
اخیراً تمرکز بر ترکیبات طبیعی مخصوصاً موادی که سابقه مصرف سنتی دارند در دستور کار مطالعات علمی قرار گرفته اند.
بر اساس طب باستانی یونان، چین، هند و ایران گیاهان وج، سنبل هندی، شیرین بیان، آمله، بلادر، بلیله و زنجبیل در طب های سنتی برای زوال عقل تجویز می شدند. مطالعات فارماکولوژیک نشان می دهد این گیاهان اثر ضد زوال عقل خود را از طریق مهار استیل کولین استراز، مهار NMDA، اثر آنتی اکسیدانی، ضد التهابی، ضد آپوپتوزی و جلوگیری از تشکیل پلاک بتا-آمیلوئیدی بروز می دهند.
برای جلوگیری از زوال عقل و آلزایمر چه بخوریم؟
بهترین راه برای مقابله با این بیماری پیشگیری از بروز آن است. اگر می خواهید خطر ابتلا به بیماری آلزایمر و سایر انواع زوال عقل را کاهش دهید توصیه می شود مواد غذایی زیر را در رژیم غذایی خود بگنجانید.
1. انواع توت
مطالعات نشان داده است که حافظه کودکان 8 تا 10 ساله که به طور منظم توت فرنگی، زغال اخته یا بلوبری مصرف می کنند، در بزرگسالی وضعیت بهتری دارد. همچنین یک مطالعه منتشر شده در سال 2013 نیز نشان داد که شرکت کنندگانی که مقدار بیشتری از انواع توت ها را مصرف کرده بودند، با افزایش سن، کاهش شناختی کندتری را تجربه کردند.
یک رژیم غذایی سالم سرشار از میوه و سبزیجات، با کاهش خطر ابتلا به آلزایمر ارتباط دارد زیرا نیاز بدن به انواع آنتی اکسیدان، مواد معدنی و ویتامین تامین می شود. ویتامین E و کوآنزیم Q10 دو نوع آنتی اکسیدان هستند که به دریافت اکسیژن بیشتر در مغز کمک می کنند. علاوه بر این، می توانند مانع از لخته شدن خون شوند. پس سعی کنید روزانه نصف فنجان بلوبری یخ زده بخورید. انجماد آن به بدن شما کمک می کند تا آنتی اکسیدان ها را بهتر جذب کند.
2. قهوه (کافئین)
جذب کافئین از طریق خوردن قهوه با کاهش خطر پیشرفت اختلال شناختی خفیف مرتبط است. مطالعات نشان داده است که هوشیاری مغز به محض دریافت کافئین افزایش می یابد
3. سبزیجات دارای برگ سبز
این نوع سبزیجات مانند اسفناج و کاهو حاوی ویتامین ها (مانند فولیک اسید) و مواد معدنی هستند که عملکرد مغز را تقویت می کنند. B12 و اسید فولیک سطح آمینواسیدی را در خون کاهش می دهند که اغلب در افراد مبتلا به بیماری آلزایمر بالا است.
در تحقیقی در سال 2018 که شامل بزرگسالانی از سن 58 تا 99 سال بود، خوردن سبزیجات دارای برگ سبز باعث شد که معادل 11 سال از لحاظ شناختی جوانتر به نظر برسند. همچنین سایر مطالعات منتشر شده در سال 2005 نشان دادند که خطر زوال عقل در افرادی که رژیم غذایی حاوی این نوع سبزیجات را دارند کاهش می یابد.
4. آجیل
چندین مطالعه مصرف آجیل را با کاهش خطر بروز زوال عقل مرتبط دانسته اند. برخی تحقیقات نیز بهبود حافظه و قدرت یادآوری مغز را در افرادی که عملکرد شناختی آنها طبیعی است اثبات کرده اند. تحقیق دیگری روی موش ها که در سال 2014 منتشر شد، نشان می دهد که گردو حتی می تواند در افرادی که بیماری آلزایمر دارند، حافظه را بهبود بخشد. با این حال، توجه به این نکته مهم است که این مطالعه روی انسان انجام نشده است.
5. برخی از انواع کاکائو یا شکلات
شکلات یکی از خوشمزه ترین خوراکی ها برای کاهش خطر ابتلا به زوال عقل است. بر اساس یک بررسی در سال 2017، مصرف منظم کاکائو به خصوص شکلات تلخ با کاهش احتمال بروز زوال شناختی ارتباط دارد.
6. ماهی
دریافت اسیدهای چرب امگا 3 موجود در انواع خاصی از ماهی مانند ماهی قزل آلا و ماهی خال مخالی برای سلامت مغز بسیار مفید و اکثر تحقیقات انجام شده در این مورد موافق هستند.
7. دارچین
مطالعات متعددی نشان داده اند که مصرف دارچین در قالب ادویه یا دمنوش، با بهبود پاکسازی تجمع پروتئین های مغزی بیماران مبتلا به آلزایمر و همچنین بهبود حافظه و سایر عملکردهای شناختی ارتباط دارد. علاوه بر این دارچین با فواید آنتی اکسیدانی و ضد التهابی همراه است. در نتیجه با کمک به حفظ سلامت قلب و کاهش فشار خون روی بهبود سلامت مغز موثر است.
8. زردچوبه
زردچوبه حاوی یک ماده فعال موثر به نام کورکومین است و مطالعات ثابت کرده است که این ماده می تواند به پیشگیری و درمان انواع زوال عقل مانند آلزایمر کمک زیادی کند.
9. رژیم غذایی مدیترانه ای
مصرف رژیم غذایی مدیترانه ای که سرشار از انواع سبزیجات به خصوص زیتون است ارتباط قوی با بهبود عملکرد شناختی و کاهش خطر ابتلا به زوال عقل دارد. غذایی که انتخاب می کنیم نیز با سلامت بدن و هم مغز ارتباط دارد و حفظ سلامتی ما هدیه ای است که به نفع خود ما و عزیزانمان است.
به طور کلی، از مصرف غذاهای تصفیه شده مانند نان سفید، ماکارونی و به ویژه شکر خودداری کنید. کمتر گوشت قرمز و بیشتر گوشت بدون چربی و سفید بخورید. از روغن های سالم در غذاها مانند روغن زیتون استفاده کنید.
