هوش هیجانی چیست؟
هوش احساسی، هوش عاطفی یا هوش هیجانی
شامل شناخت و کنترل عواطف و هیجان های خود و دیگران است. به عبارت دیگر، شخصی که هوش هیجانی بالایی دارد، سه مؤلفهٔ هیجان ها را به طور موفقیت آمیزی با یکدیگر تلفیق می کند: مؤلفهٔ شناختی، مؤلفهٔ فیزیولوژیکی و مؤلفهٔ رفتاری. متونِ علم مدیریت بر این باورند که رهبران و مدیران، با هوش های هیجانیِ بالاتر، توان بیشتری برای هدایتِ سازمان تحت کنترل شان دارند. یافته های جدید نشان می دهد کارکنانی که دارای وجدان کاری و احساس وظیفه شناسی بالایی هستند، اما فاقدِ هوش احساسی و اجتماعی اند، در مقایسه با کارکنان مشابهی که از هوش احساسی بالایی برخوردارند، عملکرد ضعیف تری دارند.
از مقالاتِ پژوهشی برخی دانشمندان این گونه بر می آید که، کسانی که از هوش احساسی برخوردارند می توانند عواطف خود و دیگران را کنترل کرده، بینِ پیامدهای مثبت و منفی عواطف تمایز گذارند و از اطلاعاتِ عاطفی برای راهنمایی فرایندِ تفکر و اقدامات شخصی استفاده کنند. هوش احساسی، اصطلاحِ فراگیری است که مجموعهٔ گسترده ای از مهارت ها و خصوصیات فردی را دربرگرفته و به طور معمول به آن دسته مهارت های درون فردی و بین فردی گفته می شود که فراتر از دایرهٔ مشخصی از دانش های پیشین، چون بهره هوشی و مهارت های فنی یا حرفه ای است.
نشانه های هوش هیجانی پایین چیست؟
1. اصلا عصبانی نمی شوید
داشتن هوش هیجانی به معنی همیشه خوب و مهربان بودن نیست، هوش هیجانی یعنی اینکه بتوانید به منظور دستیابی به بهترین نتیجه، مدیریت احساسات خود را در دست بگیرید. گاهی شما باید به طرف مقابل خود نشان دهید که نگران، غمگین و آشفته هستید. اینکه دائم احساس واقعی خود را زیر نقابی از خوشحالی و خونسردی پنهان کنید، به هیچ عنوان صحیح و اثرگذار نیست. یکی از عادات افرادی با هوش هیجانی بالا این است که احساسات منفی و مثبت خود را در شرایط مختلف نشان می دهند.
2. به راحتی دچار اضطراب می شوید
وقتی احساسات خود را پنهان می کنید، این احساسات خود را به صورت تنش، نگرانی و استرس نمایان می کنند. سرکوب احساسات موجب خستگی روانی و جسمی شما می شود. افزایش مهارت های هوش هیجانی به شما در کنترل اضطراب کمک می کند و یاری تان می کند قبل از وخیم شدن شرایط، آن را ببینید و با آن مقابله کنید.ا
فرادی که از مهارت های هوش هیجانی خود استفاده نمی کنند برای مدیریت احساسات خود به روش های دیگر و در برخی موارد رفتارهای پرخطر روی می آورند. احتمال استرس، افسردگی، اعتیاد و تمایل به خودکشی در این افراد دوبرابر سایرین است.
3. نمی توانید از خودتان دفاع کنید
افرادی که هوش هیجانی بالایی دارند، درعین اینکه با سایرین خوب و صمیمانه برخورد می کنند، اجازه نمی دهند که دیگران از این برخوردها سوءاستفاده کنند و مرزهای مشخصی در ارتباط خود با سایر افراد دارند. این طرز رفتار، تاکتیک بسیار مناسبی است که مانع بسیاری از کشمکش ها می شود.
4. دایره ی لغات احساسی شما محدود است
همه ی انسان ها، احساس دارند و در موقعیت های مختلف احساسات متفاوتی را تجربه می کنند، اما درصد بسیار کمی از انسان ها می توانند احساسات خود را به طور دقیق بیان و توصیف کنند. پژوهش ها نشان می دهند که تنها 36 درصد افراد می توانند احساسات خود را به طور کامل و دقیق بیان کنند. عدم توانایی در توصیف احساسات، به ویژه احساساتی که کلماتی رایج برای توصیف آنها نداریم، ممکن است موجب سوءتفاهم و در نتیجه انتخاب های غیرمنطقی و رفتارهای زیان بار شود.
ازآنجایی که افراد باهوش هیجانی بالا به خوبی احساسات خود را می شناسند، توانایی مدیریت، ابراز و بیان احساسات خود را دارند. درحالی که ممکن است یک فرد با هوش هیجانی معمولی از عبارت «خوب نیستم» برای توصیف احساس خود استفاده کند، افرادی با هوش هیجانی بالا به طور دقیق مشخص می کنند که منظورشان از حال بد، «ناامیدی»، «استرس» یا «ضعف» است. هرچه کلماتی که برای توصیف حال خود استفاده می کنید دقیق تر باشند، آگاهی شما از وضعیت روحی و درونی تان بیشتر و قدرت مدیریت آن احساس در شما بالاتر است.
5. خیلی زود شرایط را قضاوت می کنید، تصمیم می گیرید و با تعصب از فرضیه های خود دفاع می کنید
یکی از نشانه های هوش هیجانی پایین در افراد این است که آنها خیلی سریع نظر می دهند و با تعصب روی نظر خود پافشاری می کنند یعنی در مواجه با نظرات مخالف از هر دستاویزی برای دفاع از نظر خود و سرکوب نظرات مخالف با نظر خود استفاده می کنند. این افراد برای دفاع از نظر خود به صورت زننده و افراطی بحث وجدل می کنند.
این رفتار یک رفتار پرخطر برای رهبر گروه محسوب می شود؛ چراکه نظرات لحظه ای و بدون پشتوانه ی آنها، می تواند استراتژی طولانی مدت یک تیم را رقم بزند. افرادی که هوش هیجانی بالایی دارند، روی ایده های اولیه ی خود بیشتر فکر می کنند؛ چرا که می دانند عکس العمل های اولیه از احساسات سرچشمه می گیرد. این افراد در افکار اولیه ی خود را در طول زمان توسعه می دهند و عواقب احتمالی آنها را درنظر می گیرند و نظر خود را به مؤثرترین شکل ممکن با مخاطبان خود درمیان می گذارند و به نظرات سایرین در رابطه با ایده ی خود توجه می کنند.
6. نگران هستید
احساسات منفی که از این نگرانی ناشی می شوند، دقیقا ناشی از عکس العمل بدن شما به استرس و اضطراب هستند. حتی فکرکردن در مورد برخی اتفاقات بدن، شما را وارد حالت روانی جنگ یا گریز می کنند که شما را وادار به انتخاب یکی از این دو حالت خواهد کرد، ایستادگی و مبارزه یا فرار از موقعیت و مشکل. این عکس العمل در لحظه ی مواجهه با مشکل، ضروری و بجاست، اما نگرانی درمورد مشکلات گذشته، برای روان و جسم شما زیا ن آور است.
محققان دانشگاه اموری دریافته اند که ادامه دادن به نگرانی و استرس موجب افزایش فشار خون و بیماری های قلبی می شود. ادامه دادن به نگرانی یعنی ادامه دادن به استرس، افراد باهوش هیجانی بالا راه دست کشیدن از نگرانی را به خوبی می دانند. پایان دادن به نگرانی های بی مورد نه تنها موجب می شود که شما احساس بهتری پیدا کنید؛ بلکه موجب بهبود سلامتی شما نیز خواهد شد.
7. بی خیال اشتباهات خود نمی شوید
افراد با هوش هیجانی بالا درعین اینکه اشتباهات خود را فراموش نمی کنند، به طور افراطی روی اشتباهات خود مانور نمی دهند. آنها اشتباهات را فراموش نمی کنند تا در مواقع لازم به عنوان تجربه از آن استفاده کنند، درعین حال به جای گیرافتادن در اشتباهات گذشته، روی آینده خود تمرکز می کنند. برای تفکیک بین گیردادن به اشتباهات و درخاطرداشتن آنها، به خودآگاهی نیاز دارید. گذاشتن وقت و انرژی بیش از حد برای اشتباهاتتان، از شما فردی نگران و ترسو می سازد. اگر اشتباهاتتان را به طور کامل فراموش کنید دوباره مرتکب آن اشتباهات خواهید شد. کلید تعادل این است که از اشتباهات خود برای پیشرفت و موفقیت خود بهره بگیرید. این دیدگاه باعث می شود که در هربار شکست به جای ناامیدی از ادامه ی راه، انگیزه قوی برای بازگشت و ادامه داشته باشید.
8. اکثر اوقات احساس می کنید که دیگران منظور شما را بد متوجه می شوند
یکی از نشانه های هوش هیجانی پایین این است که نمی توانید حدس بزنید که از طرف دیگران چگونه به نظر می رسید. شما احساس می کنید چون نمی توانید منظور خود را به خوبی به دیگران منتقل کنید، منظور شما درست برداشت نمی شود. افراد با هوش هیجانی بالا می دانند که الزاما تمام صحبت های آنها برای دیگران قابل درک نیست. بنابراین درصورتی که احساس کنند منظورشان درست به مخاطب منتقل نشده است، روش بیان خود را طوری تغییر می دهند که مفهوم صحبت شان برای مخاطب قابل درک باشد.
9. محرک های انگیزشی خود را نمی شناسید
همه ی انسان ها برای حرکت روبه جلو و پیشرفت، محرک ها و انگیزه هایی دارند. افراد با هوش هیجانی بالا در مورد عوامل انگیزشی خود مطالعه می کنند و به کمک این دانش، بهترین موقعیت ها و انسان ها را به عنوان محرک خود انتخاب می کنند.
10. دیگران را به خاطر احساسات خود مقصر می دانید
احساسات از حالت های درونی شما ناشی می شوند. بهتر است به جای اینکه دیگران را مقصر احساسات خود بدانید، مسئولیت آنها را خودتان بپذیرید. هیچ کس نمی تواند باعث شود شما چیزی را که نمی خواهید، احساس کنید. اگر دیگران را مسئول احساسات خودتان بدانید، پیشرفت نخواهید کرد.
11. زودرنج هستید
اگر واقعا درک درستی از شخصیت خودتان داشته باشید و خودتان را خوب بشناسید، دیگران به این آسانی ها نمی توانند با اعمال و گفتارشان شما را برنجانند. افراد با هوش هیجانی بالا اعتماد به نفس دارند و انتقادپذیر هستند و همین ویژگی ها باعث می شود که این افراد زودرنج نباشند. چنین افرادی از شوخی دیگران ناراحت نمی شوند و شاید گاهی خودشان هم به خودشان بخندند؛ چرا که مرز بین شوخی و تمسخر و تخریب شخصیت را تشخیص می دهند.
روش های تقویت و افزایش هوش هیجانی
1- کمی مکث کنید
وقتی در شرایط و موقعیت تنش زا قرار می گیرید، قبل از اینکه اقدامی انجام دهید، یک لحظه مکث کنید و از خود بپرسید در این موقعیت بهترین واکنش چیست؟
مکث کردن قبل از هر گونه واکنش هیجانی، باعث می شود تا ذهن بتواند خود را به خوبی مدیریت کند و بخش منطق مغز اجازه تصمیم گیری داشته باشد. برای مثال اگر در حال مشاجره با اطرافیان هستید، یک لحظه مکث کنید و از خود بپرسید بهترین واکنش در این لحظه چیست؟
با انجام این اقدام، شما با تعجب خواهید دید لحن تان از حالت تهاجمی به حالت تعاملی تغییر وضعیت می دهد.
2- خوش مشرب باشید
افراد با هوش هیجانی بالا، خوش مشرب هستند و در موقعیت های مختلف قادر به حفظ روحیه و انگیزه خود هستند.
این افراد در صورتی که در جمعی مساله ای ناراحتشان کند، به سرعت واکنش نشان نمی دهند؛ و پس از مهمانی مسئله را با فرد مقابل مطرح می کنند. همیشه لبخندی بر لب دارند که به شما انرژی می بخشد و باعث می شود بتوانید ارتباط بهتری با آنان برقرار کنید.
تمرین
به مدت یک هفته تمرین کنید، با لبخند و تبسم وارد جمع دوستانتان شود. دوستان شما با این لبخند روحیه شان عوض شده و برخورد بهتری با شما خواهند داشت.
شوخی های مناسب جمع را پیدا کنید؛ اما هرگز کسی را مسخره نکنید. تمسخر نشانه هوش هیجانی پایین است.
به دیگران فضایی برای ابراز وجود مثبت بدهید؛ اجازه دهید آن ها نیز شایستگی ها و توانایی های خود را بروز دهند. کمک کردن به دیده شدن دیگران، در کل یک بازی برد – برد است و باعث محبوبیت شما می شود.
3- فعالانه گوش کنید
گوش دادن فعال، یک هنر است؛ افرادی که گوش شنوایی دارند به راستی هوش هیجانی بالایی دارند. اغلب افراد، به خصوص خانم ها به گوش شنوایی نیاز دارند که صحبت های آن ها را گوش کرده و بدون قضاوت همدلی کند.
تمرین
برای تمرین همدلی هر روز چند دقیقه پای صحبت های اطرافیان نشسته و سعی کنید درحالی که تماس چشمی با آن ها دارید، به صحبت های او گوش دهید و سوالات ترغیب کننده بپرسید؛ بهتر است به موبایل خود نگاه نکنید.
4- احساسات خود را بیان کنید
افرادی که هوش هیجانی بالایی دارند، می توانند در مورد احساساتشان صحبت کنند. (در حالیکه افراد با هوش اجتماعی پایین، توانایی این کار را ندارند؛ چرا که از قضاوت شدن می ترسند.)
این افراد از ابراز احساسات خود احساس ضعف نمی کنند؛ برای مثال اگر لباس خوبی پوشیده باشید از آن تعریف می کنند.
اگر از چیزی خوششان بیاید، آن را ابراز می کنند و از قضاوت دیگران ترسی ندارند.
در صورتیکه غمگین باشند، این را ابراز می کنند و از دیگران می خواهند که با آن ها همدلی کنند.
5- وابسته نباشید
افرادی که هوش اجتماعی پایینی دارند، نمی توانند از خود، حمایتی کنند و پیوسته به دنبال ناجی هستند؛ اما فردی که این هوش را در خود تقویت کرده، برخی روابط ناسالم کاری و عاطفی را به خوبی تشخیص داده و به موقع از آن ها خارج می شود.
این افراد می توانند از منطقه امن خود بیرون بیایند و در راه مستقل شدن قدم بردارند. وابسته بودن تبعات زیادی دارد و شکست های عاطفی و شغلی زیادی را ایجاد می کند؛ علاوه بر آن افراد تمایلی به برقراری ارتباط با فرد وابسته را ندارند.
تمرین
به موقعیت هایی فکر کنید که به کمک اطرافیان نیاز دارید. اگر این حمایت ها نباشد چه مشکلانی خواهید داشت؟
به توانایی های خود تکیه کنید و خود را باور کنید، از جایگاه فرد ضعیف خارج شوید و قدرت و اختیار زندگی خود را بدست بگیرید.
خود را قوی ببینید که در این صورت ضمیر ناخودآگاه برای تایید این هویت جدید تلاش می کند. این هویت بر اثر تمرین، تکرار و تقویت اعتماد به نفس تثبیت می شود.
6- با NLP هوش هیجانی خود را افزایش دهید
فرض کنید در حال جدال با دوست خود هستید، مغز ما در این شرایط دوست دارد پیروز شود؛ این اتفاق غریزی است و در قسمت خزنده مغز که وظیفه حفظ قلمرو و جایگاه را دارد، رخ می دهد.
در ادامه به روش های ان ال پی یا NLP (Neuro-linguistic programming) می پردازیم که از آن برای کاهش تنش استفاده می شود.
اگر خود را به جای طرف مقابل بگذارید، خواهید دید که او نیز شرایط و نظراتی دارد که بهتر است شنیده شود و به آن احترام گذاشته شود.
استفاده از جایگاه ادراکی سوم
یک بازی ترتیب دهید به این صورت که از دید نفر سوم به قضیه نگاه کنید؛ در این صورت چه نقاط ضعف و قوتی در طرفین می بینید؟ چه توصیه هایی به دو طرف دارید؟ این بازی به شما کمک می کند قبل از این که در مورد دیگران قضاوت کنید و اختلافاتی بروز کند، دیگری را درک کرده و فرصت های بهبود رابطه را ببینید.
7- انعطاف پذیر باشید
تعصب بر روی افکار و باورها، از شما فردی منزوی می سازد.
برای اینکه هوش هیجانی بالایی داشته باشید، باید بتوانید انعطاف داشته باشید و از دیگران برای رفع مشکل راه حل بخواهید، نظر دیگران را گوش کرده و نظر خود را به دور از دیکتاتوری اعلام کنید.
8- مسئولیت پذیری را تمرین کنید
مسئولیت پذیری می تواند هوش هیجانی را افزایش دهد. افرادی با هوش هیجانی بالا، مسئولیت تصمیم ها و اشتباهات خود را به عهده می گیرند.
برخلاف آنها، افرادی هستند که با زیرکی دیگران را مقصر جلوه داده و مسئولیت را از خود سلب می کنند. این افراد هوش اجتماعی پایینی دارند و پیوسته در حال فرار از مشکلات و پاک کردن صورت مسئله هستند. این افراد هیچ وقت در زندگی پیشرفت نمی کند.
9- نقاط ضعف و قدرت خود را بیابید
یافتن نقاط ضعف و قوت، می تواند به ما در مسیر رشد کمک کند.
می توانید کارهای زیر را انجام دهید
سعی کنید نقاط ضعف خود را شناخته و آن ها را مدیریت کنید. برای مثال اگر فردی هستید که زود عصبانی می شوید، از قرارگیری در موقعیت هایی که باعث خشم شما می شود اجتناب کنید.
اگر از شوخی بدتان می آید، می توانید به اطرافیانتان بگویید تا در چه مواردی با شما شوخی نکنند.
نقاط قوت خود را بررسی کنید.
در محیط هایی باشید که بتوانید نقاط قوت خود را بروز دهید.
اگر هنرمند خوبی هستید این را نشان دهید.
سعی نکنید خوبی ها و توانایی های خود را نادیده بگیرید و آن ها را به حاشیه برانید.
10- به اتفاقات تکراری توجه کنید
به زندگی خود توجه کنید، چه اتفاقی همیشه در حال تکرار است؟ اتفاقات تکراری نشان از وجود مشکلی است و در پس خود، درسی دارد که باید یاد بگیرید تا دیگر تکرار نشود.
سخن آخر
در این مقاله در مورد هوش هیجانی و اهمیت آن در زندگی روزمره پرداختیم و روش هایی را برای افزایش هوش هیجانی مطرح کردیم.
هوش هیجانی بالا، موفقیت های بیشماری را در جنبه های مختلف زندگی برای فرد به ارمغان می آورد.
موفق باشید ...
